A+ R A-

Νέο Μουσείο Ακροπόλεως

E-mail Εκτύπωση PDF

Ομιλία Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη

 

trip_acr6_lΑρχίζοντας θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας εδώ, και να ευχαριστήσω επίσης το Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου Ακροπόλεως, και ιδιαιτέρως τον καθηγητή κ. Παντερμαλή, που μας έδωσε την ευκαιρία να επικοινωνήσουμε μέσα σ’ αυτόν τον εξαιρετικό χώρο.

Σήμερα, είμαι στην ευχάριστη θέση να σας παρουσιάσω τα αποτελέσματα του δεύτερου από τα τέσσερα ερευνητικά πρωτόκολλα που έχουν προγραμματιστεί για τη μελέτη του σκελετικού υλικού από τον ομαδικό τάφο του Κεραμεικού, στον οποίο θεωρήθηκε πως είχαν ταφεί τα θύματα του Λοιμού των Αθηνών. Πρόκειται για στοιχεία που αποτελούν πλέον δεδομένα και όχι απλές θεωρίες. Διάφορα ερευνητικά πρωτόκολλα έχουν ήδη αναπτυχθεί και βρίσκονται σε εξέλιξη, σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μασσαλίας.

trip_acr5_lΗ συγκεκριμένη εργασία υπήρξε επιτυχής έκβαση πολυετούς ερευνητικής προσπάθειας και αγαστής συνεργασίας της ερευνητικής ομάδας που οργανώθηκε για τη μελέτη του συγκεκριμένου υλικού. Τα τελευταία τριάντα χρόνια συλλέγω αρχαιολογικό σκελετικό υλικό από τον Ελλαδικό χώρο, ως οδοντίατρος-ορθοδοντικός δε, έχω εστιάσει το ενδιαφέρον μου στο κρανιοπροσωπικό σύμπλεγμα και στη μελέτη της κατατομής των προγόνων μας. Η μελέτη του αρχαιολογικού υλικού που χρονολογείται από το 1900 π.Χ. –Μεσοελλαδική εποχή– μέχρι περίπου το 300 π.Χ., διερευνά και αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά του προσώπου των αρχαίων Ελλήνων, έτσι ώστε να γίνει ανασύνθεση του κρανίου και του προσώπου τους και να συγκριθεί με αυτό του σύγχρονου Έλληνα.

3_diafania_4_l

Μέρος του σκελετικού υλικού που χρησιμοποιώ στις ερευνητικές εργασίες μου προέρχεται από αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή του Κεραμεικού, του αρχαίου νεκροταφείου της Αθήνας. Στη μελέτη που παρουσιάζουμε σήμερα χρησιμοποιήθηκε σκελετικό υλικό ανασκαφής της περιόδου 1994-1995, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία της αρχαιολόγου Έφης Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη. Ο ομαδικός τάφος απ’ όπου προήλθε το σκελετικό υλικό χρονολογήθηκε, με αξιολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων, μεταξύ 430 και 426 π.Χ., δηλαδή στην εποχή που ξέσπασε ο Λοιμός των Αθηνών.

7_diafania_1_lO λοιμός της αρχαίας Αθήνας αποτέλεσε έναν από τους αποφασιστικούς παράγοντες για την έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου και σήμανε την αρχή του τέλους της Αθηναϊκής κυριαρχίας στη Μεσόγειο. Ξέσπασε στη διάρκεια της πολιορκίας της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες, στις αρχές του καλοκαιριού του 430 π.Χ., και μέχρι το καλοκαίρι του 428 π.Χ. κυριολεκτικά αποδεκάτισε τον πληθυσμό της πόλης. Με μια βραχεία περίοδο ύφεσης η επιδημία ενέσκηψε ξανά στη διάρκεια του χειμώνα του 427 π.Χ. και διήρκεσε μέχρι τον χειμώνα του 426 π.Χ. Υπολογίζεται ότι περίπου ένας στους τρεις κατοίκους της Αθήνας χάθηκε από την επιδημία, μεταξύ αυτών και ο ηγέτης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ο Περικλής. Τα μοναδικά στοιχεία για τον Λοιμό προέρχονται από τις σχετικές αναφορές του Θουκυδίδη στην περίφημη «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», όπου περιγράφονται με αρκετή ακρίβεια τα κύρια σημεία και συμπτώματα της νόσου.

6_diafania_2_lΜε βάση λοιπόν τα ευρήματα αυτής της ομαδικής ταφής, που φανέρωναν έλλειψη του προβλεπόμενου από τα ήθη και τα έθιμα της εποχής τελετουργικού αλλά και βιασύνη, σχεδόν πανικό, διατυπώθηκε η θεωρία ότι επρόκειτο για θύματα του Λοιμού. Αποφασίστηκε η εφαρμογή των πλέον σύγχρονων εργαστηριακών μεθόδων DNA για τη διερεύνηση της αιτίας που προκάλεσε τον θάνατό τους, και εν συνεχεία, τη μελέτη της κατατομής του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος των Αθηναίων της εποχής εκείνης.

trip_acr1_lΩς προς τον αιτιολογικό παράγοντα που προκάλεσε τον μεγάλο Λοιμό των Αθηνών πάμπολλες αναφορές, μελέτες και συμπεράσματα έχουν εμπλουτίσει τις σχετικές έρευνες, έχει δε κατά καιρούς ταυτιστεί με συγκεκριμένες ασθένειες, όπως ευλογιά, ιλαρά, κίτρινο πυρετό, τύφο, βουβωνική πανώλη, τυφοειδή πυρετό ή και συνδυασμό κάποιων απ’ αυτές. Αυτή η μεγάλη ποικιλία οφείλεται στο γεγονός ότι η κλινική εικόνα καμίας από τις σύγχρονες μορφές ασθενειών δεν συμπίπτει ικανοποιητικά με τα χαρακτηριστικά σημεία και συμπτώματα της νόσου που προκάλεσε τον Λοιμό, όπως περιγράφονται από τον Θουκυδίδη. Η αδυναμία τεκμηρίωσης μέχρι σήμερα οποιασδήποτε υπόθεσης σχετικά με την αιτία του Λοιμού οφειλόταν στην έλλειψη κατάλληλου παλαιοπαθολογικού υλικού, η ανάλυση του οποίου ενδεχομένως θα οδηγούσε στην αναδρομική διάγνωση του υπεύθυνου λοιμογόνου παράγοντα.

Επιπλέον, η καθυστέρηση της αναζήτησης και του προσδιορισμού της αιτίας του Λοιμού των Αθηνών έγκειτο στην επιθυμία μας να παραμείνει το υλικό στην Ελλάδα και να πραγματοποιηθεί η έρευνα σε ελληνικά εργαστήρια. Επρόκειτο για έρευνα πρωτότυπη και δύσκολη, επειδή στον Ελλαδικό χώρο δεν υπήρχε εξειδικευμένο ερευνητικό κέντρο ούτε τεχνογνωσία για το αρχαϊκό DNA, και επίσης επρόκειτο για έρευνα με υψηλό κόστος, αφού έπρεπε να αναζητηθεί ο υπαίτιος λοιμογόνος παράγοντας μεταξύ πολλών.

Έχει αποδειχθεί ότι η ανάλυση του DNA του πολφού των δοντιών μπορεί να οδηγήσει στην αναδρομική διάγνωση ακόμα και αρχαίων μολυσματικών ασθενειών, εφ’ όσον όμως συνοδεύονταν από μικροβιαιμία. Η διερεύνηση του παθογόνου παράγοντα αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με ερευνητικό πρωτόκολλο που χρησιμοποιεί υλικό από την εσωτερική (πολφική) κοιλότητα δοντιών, καθώς έχει αποδειχθεί σε πρόσφατες μελέτες των Γάλλων καθηγητών της Ιατρικής σχολής της Μασσαλίας, Rault και Drancourt, μετά τον θάνατο τα δόντια διατηρούνται ακέραια για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, με την πολφική κοιλότητα και το περιεχόμενό της στεγανό και ανεπηρέαστο από εξωτερικές επιμολύνσεις. Στις περιπτώσεις αυτές, ο μικροβιακός παράγοντας που κυκλοφορεί στο αίμα, άρα και στον πολφό, παγιδεύεται στο εσωτερικό του δοντιού μετά τη νέκρωσή του και μουμιοποιείται.
Παρόμοιες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σε μούμιες της αρχαίας Αιγύπτου και των πολιτισμών της Λατινικής Αμερικής, σε θύματα του Μαύρου Θανάτου του Μεσαίωνα, αλλά και σε στρατιώτες του στρατού του Ναπολέοντα.

trip_acr2_lΩς υλικό της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν ακέραια δόντια που εξήχθησαν από τρεις τυχαία επιλεγμένους νεκρούς του ομαδικού τάφου του Κεραμεικού. Η εργαστηριακή έρευνα ξεκίνησε στο Εργαστήριο Μοριακής Νευροβιολογίας της Νευρολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας, και ολοκληρώθηκε στο Εργαστήριο Μικροχημείας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας-Έρευνας της Κρήτης. Η διαδρομή μεταξύ των εργαστηρίων Αθήνας και Κρήτης διήρκεσε αρκετό καιρό, κυρίως επειδή η προέλευση των δοντιών και ο σκοπός της έρευνας δεν έπρεπε να είναι γνωστά στους ερευνητές των εργαστηρίων, έτσι ώστε να μείνει η σκέψη τους ανεπηρέαστη (να μην υπάρχει δηλαδή προκατάληψη), ως προς το ποιος λοιμογόνος παράγοντας αναζητείτο. Τα έξι πρώτα αντιδραστήρια για διαφορετικούς λοιμογόνους παράγοντες δεν έδωσαν αποτέλεσμα.
Στο έβδομο όμως παρατηρήθηκε θετικός πολλαπλασιασμός τριών γονιδίων, που αντιστοιχούσαν στον μικροβιακό παράγοντα ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εκδήλωση τυφοειδούς πυρετού. Η αντιστοιχία των τριών γονιδίων που διερευνήθηκαν στο αρχαίο στέλεχος του μικροβίου, σε σχέση με τις γνωστές αλληλουχίες του σύγχρονου στελέχους, έφθασε το 96%.

4_diafania_3_lΩς αποτέλεσμα, είναι εύλογο να θεωρηθεί ότι ο τυφοειδής πυρετός συμμετείχε στην αιτιολογία του Λοιμού της Αθήνας, είτε αποκλειστικά είτε σε συνδυασμό με κάποιον άλλο, προς το παρόν άγνωστο, λοιμογόνο παράγοντα.
Ολοκληρώνοντας την πρώτη φάση της έρευνάς μας το 2006 και έχοντας ήδη τα πρώτα αποτελέσματα ξεκινήσαμε το δεύτερο πρωτόκολλο, για τη μελέτη του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος και της κατατομής των προγόνων μας.

trip_acr3_lΌπως αναφέρθηκε, μέσα στον ομαδικό τάφο υπήρχαν άντρες, γυναίκες και παιδιά, ένα δε από τα κρανία που μου τράβηξε την προσοχή ήταν ένα παιδικό κρανίο, το οποίο διατηρούσε την κάτω γνάθο του, ενώ, κάτι ακόμα πιο σπάνιο, συνυπήρχε η μόνιμη οδοντοφυΐα με μέρος της νεογιλής. Πρώτα προσδιορίστηκε η ηλικία και το φύλο του ατόμου στο οποίο ανήκε το κρανίο, πράγμα που σε μικρή ηλικία είναι αρκετά δύσκολο. Απόλυτα βέβαιοι θα ήμασταν μόνο αν είχαμε ανάλυση DNA. Έτσι η ηλικία προσδιορίστηκε μέσω της πανοραμικής ακτινογραφίας, παρατηρώντας την τελείωση των ριζών των δοντιών, ενώ το φύλο προσδιορίστηκε από τη μορφολογία της γενειακής απόφυσης, των υπερόφρυων τόξων και της μορφολογίας των κυνοδόντων. Επρόκειτο για ένα κορίτσι 11 περίπου ετών, στο οποίο η ερευνητική ομάδα έδωσε το όνομα «Μύρτις». Το 2006 μας ζητήθηκε από το τότε Υπουργείο Ανάπτυξης, το κρανίο της Μύρτιδος να εκτεθεί στην 71η Έκθεση Θεσσαλονίκης, μετά δε από αυτό ξεκίνησε το ταξίδι της ανάπλασης του προσώπου της.

Οι δυσκολίες που παρουσιάστηκαν ήταν αρκετές, όμως και αυτή τη φορά τις ξεπεράσαμε. Η ανάπλαση του προσώπου δεν ήταν κάτι καινούργιο, γιατί ήδη στην Ελλάδα είχε γίνει η ανάπλαση του προσώπου του Φιλίππου του Β' από ελάχιστα σκελετικά δομικά στοιχεία του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος που είχε στη διάθεσή της η τότε ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου του Manchester. Αντίθετα, στη Μύρτιδα υπήρχαν όλα τα ανατομικά σκελετικά στοιχεία του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος, δηλαδή ένα ατόφιο κρανίο, στοιχείο σημαντικό για την αξιοπιστία του τελικού αποτελέσματος.

2_diafania_5_lΗ τεχνική η οποία χρησιμοποιήθηκε για την ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος είναι γνωστή ως μέθοδος "Manchester" και βασίζεται στον συνδυασμό δύο τεχνικών: η πρώτη είναι η χρήση δεικτών ή καρφίδων που υποδεικνύουν το πάχος των ιστών, εκφράζοντας το μέσο πάχος των ιστών του προσώπου και λαμβάνοντας υπόψη την προέλευση, το φύλο, τις συνθήκες διαβίωσης και την ηλικία, ενώ η άλλη τεχνική είναι το σκάλισμα των υποκειμένων μυών του προσώπου, εξασφαλίζοντας ότι η ανάπλαση του προσώπου και η αύξηση του πραγματοποιείται από την επιφάνεια του κρανίου και προς τα έξω. Με άλλα λόγια, με τη μέθοδο Manchester  οι μύες και οι ιστοί του προσώπου σκαλίζονται, ενώ οι καρφίδες χρησιμοποιούνται ως ένας βασικός οδηγός για το πόσο παχύς θα είναι ο γλυπτικός πηλός που θα εφαρμοστεί. Το σχήμα και το μέγεθος των ματιών και της μύτης μπορούν να υπολογιστούν από το μέγεθος των οφθαλμικών κόγχων και της ρινικής κοιλότητας. Επίσης, οι αναλογίες και το σχήμα τού υπό ανάπλαση προσώπου προκύπτουν από τις υποκείμενες αναλογίες του κρανίου.

1_diafania_6_lΤα τελευταία χρόνια, έχει διεξαχθεί ένας μεγάλος αριθμός ερευνών σχετικά με το πάχος των ιστών του ανθρωπίνου προσώπου, έχουν δε δημιουργηθεί πίνακες οι οποίοι δείχνουν το μέσο πάχος των ιστών σε συγκεκριμένα σημεία του κρανίου, λαμβάνοντας υπόψη το φύλο, την ηλικία, τη φυλή και τις συνθήκες διαβίωσης. Μια σχετική μελέτη για την εποχή εκείνη, χρησιμοποιήθηκε ως βασικός οδηγός κατά την ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδος.

Η ανάπλαση δεν πραγματοποιήθηκε φυσικά πάνω στο σπάνιο εύρημα του αρχαίου κρανίου, επειδή η επέμβαση θα ήταν καταστροφική, αλλά κατασκευάστηκε ένα πιστό αντίγραφο, ακολουθώντας τη μεθοδολογία που ακολουθούν οι πλαστικοί χειρουργοί σε καταστάσεις ελλειμμάτων τόσο οστίτη ιστού όσο και μυικής μάζας.

trip_acr7_lΑφού πρώτα το κρανίο σκαναρίστηκε σε ειδικό αξονικό τομογράφο, τα στοιχεία μεταφέρθηκαν σε ειδικό κέντρο της Κρήτης για την κατασκευή του αντιγράφου. Σε όλες τις φάσεις κατασκευής αυτού του αντιγράφου απαιτήθηκε η χρησιμοποίηση της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας.

Στα ΤΕΙ Χανίων Κρήτης υλοποιήθηκε σε τρισδιάστατη μορφή το κρανίο της Μύρτιδος. Αυτή η τριών διαστάσεων ανασύνθεση έγινε με σκοπό να χρησιμοποιηθεί το μοντέλο ως βάση για να γίνει η ανάπλαση της αρχαίας μορφής και επάνω σε αυτό το πρόπλασμα να χτιστεί το πρόσωπό της. Τα δεδομένα από τον αξονικό τομογράφο μετατράπηκαν σε αναπαράσταση, αρχικά σε ψηφιακή μορφή και έπειτα σε μορφή μοντέλου. Στη συνέχεια «εκτυπώθηκε» η τρισδιάστατη εικόνα και δημιουργήθηκε εκ του μηδενός ένα ακριβές αντίγραφο του αρχαίου κρανίου.

Για να επιβεβαιωθεί η αξιοπιστία του αντιγράφου ακολουθήθηκε η ορθοδοντική μεθοδολογία της αλληλεπίθεσης των κεφαλομετρικών ακτινογραφιών, δηλαδή η κεφαλομετρική ακτινογραφία του αρχαίου κρανίου συγκρίθηκε με αλληλεπίθεση με την κεφαλομετρική ακτινογραφία του μοντέλου, με αποτέλεσμα οι δύο κεφαλομετρικές αναλύσεις να συμπίπτουν.

Οι ακριβείς μετρήσεις του μέσου πάχους των ιστών σε 30 συγκεκριμένα σημεία του κρανίου μεταφέρθηκαν και σημειώθηκαν με καρφίδες 3 χιλιοστών. Τα σημεία εντοπίζονταν πάνω στο πιστό αντίγραφο του κρανίου της Μύρτιδος. Οι καρφίδες συγκολλήθηκαν, διασφαλίζοντας παράλληλα την ακρίβεια των μετρήσεων.

Χρησιμοποιήθηκαν προσθετικοί οφθαλμοί και, λαμβάνοντας υπόψη την καταγωγή της, αποφασίστηκε το καστανό ως το χρώμα των ματιών της. Οι βολβοί τοποθετήθηκαν μέσα στους οφθαλμικούς κόγχους, ενώ το σχήμα, η επιφάνεια και το βάθος των οφθαλμικών κόγχων επηρέασαν το βάθος στο οποίο θα τοποθετούνταν.

trip_acr8_lΤο επόμενο βήμα ήταν το χτίσιμο του προσώπου, κάθε μυς ξεχωριστά, χρησιμοποιώντας πλαστελίνη. Σκαλίστηκαν περίπου 20 διαφορετικοί μύες, με πρώτους τον κροταφίτη και τον μασητήρα. Δημιουργήθηκαν οι μύες του στόματος, ενώ το εύρος του στόματος και το πάχος των χειλέων εκτιμήθηκαν από την οδοντική μορφολογία. Μια περιοχή του προσώπου που είναι δύσκολο να αποδοθεί σωστά είναι τα χείλη, όμως στην περίπτωση της Μύρτιδος ο πλήρης οδοντικός φραγμός συνέβαλε ουσιαστικά στο να αναπλασθούν τα χείλη της πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αληθοφάνεια δημιουργήθηκε ένα αμυδρό μειδίαμα, που της προσέδωσε μια πιο παιδική έκφραση.

Ο σφιγκτήρας των βλεφάρων είναι ένας επίπεδος και κυκλικός μυς και δημιουργήθηκε καλύπτοντας τα μάτια της. Το σχήμα των οφθαλμικών κόγχων της Μύρτιδος μελετήθηκε προσεκτικά, καθώς αυτό επηρεάζει το σχήμα και τη διεύθυνση των βλεφάρων και των φρυδιών.

Το σχήμα του ρινικού τρήματος χρησιμοποιήθηκε για να προσδιοριστεί το μέγεθος και το εύρος της μύτης. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη διεύθυνση των ρινικών οστών και της πρόσθιας ρινικής άκανθας, καθώς αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν τον τρόπο που η μύτη προβάλλει από το κρανίο.

Οι μύες γύρω από τη μύτη και το στόμα, καθώς και οι ζυγωματικοί μύες ήταν οι επόμενοι που σχηματοποιήθηκαν και σκαλίστηκαν με προσοχή, λόγω του ότι κάποιοι από τους μυς αυτούς είναι αρκετά λεπτοί και ευαίσθητοι. Ο μετωποϊνιακός μυς καλύπτει τη μετωπιαία χώρα.

Ο στερνοκλειδομαστοειδής μυς καθώς και ο τραπεζοειδής μυς είναι οι πλέον προεξέχοντες κατά το σκάλισμα των κυριότερων μυών του τραχήλου. Σε αυτό το στάδιο σκαλίστηκε επίσης και η παρωτίδα.

Η ανάπλαση των αυτιών είναι ιδιαιτέρως δύσκολη. Αυτό που μπορεί να καθοριστεί είναι η θέση τους καθώς επίσης και η γωνία τους, η οποία συνήθως ακολουθεί τη γωνία της γνάθου. Επομένως, τα αυτιά της Μύρτιδος σκαλίστηκαν με στόχο να εναρμονιστούν με το υπόλοιπο πρόσωπο.

Λόγω του ότι η Μύρτις ήταν παιδί κατά την περίοδο του θανάτου της σκαλίστηκε αρκετή ποσότητα υποδόριου λίπους ώστε να καλύπτει τμήματα της υποκείμενης μυϊκής δομής. Ταινίες πηλού τοποθετήθηκαν πάνω από τη μυϊκή δομή αναπαριστώντας το δέρμα. Η υφή και οι λεπτομέρειες του δέρματος δέχτηκαν περαιτέρω επεξεργασία ώστε να δοθεί μια πιο ρεαλιστική εντύπωση.

Η παρουσίαση της Μύρτιδος σήμερα, εκτός από όλα τα άλλα, καταδεικνύει πώς από ένα εύρημα της αρχαιολογικής σκαπάνης και με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας είναι δυνατόν να έχουμε πολλαπλά αποτελέσματα, που δεν είναι μόνο αρχαιολογικά αλλά και ανθρωπολογικά, επιδημιολογικά, κοινωνιολογικά και άλλα. Εδώ, ωστόσο, τελείωσαν όλα τα τεχνικά στοιχεία της τεκμηρίωσης της ανάπλασης και ήρθε η ώρα να έρθουμε «πρόσωπο με πρόσωπο» με το παρελθόν, να δούμε το πρόσωπο ενός πραγματικού παιδιού που έζησε πριν από πολλούς αιώνες εδώ, στη γειτονιά μας!

trip_acr4_lΗ προσπάθεια της ανάπλασης ενός αρχαίου κρανίου είχε ως βασικό στόχο να πληροφορήσει τον θεατή για την εικόνα ενός αρχαίου προσώπου. Μέσα στον σημερινό πολιτισμό της εικόνας, όπου βομβαρδιζόμαστε κάθε στιγμή και οπουδήποτε βρισκόμαστε από εικόνες, ήρθε το πρόσωπο της Μύρτιδος όχι μόνο να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας αλλά και να μας βοηθήσει να αναπτύξουμε μια εποικοδομητική συνομιλία με το παρελθόν, να επιτύχουμε μια πιο ουσιαστική επαφή με τους προγόνους μας. Μπορεί τα έργα τέχνης της αρχαιότητας να μας φέρνουν σε επαφή με τις αισθητικές αξίες της εποχής, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις πολιτισμικές συγκρούσεις, τις κοινωνικές μεταβολές και τις οικονομικές συνθήκες, όμως η ανάπλαση ενός αρχαίου προσώπου μας φέρνει πιο κοντά στον ίδιο τον άνθρωπο, στα σταθερά και στα μεταβλητά του γνωρίσματα.

Έτσι λοιπόν, η συγκίνησή μου ήταν μεγάλη όταν αντίκρισα το πρόσωπο της Μύρτιδος! Δεν ήξερα άλλο για εκείνη παρά μόνο πως ήταν ένα κοριτσάκι που κατοικούσε στην Αθήνα την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου, έζησε την πολιορκία και τον Λοιμό και πέθανε, κατά πάσα πιθανότητα, από τυφοειδή πυρετό.

Όμως πριν αρρωστήσει, και μέχρι τα 6-7 της χρόνια, ζούσε μάλλον στον γυναικωνίτη μαζί με τα αδέλφια της, αγόρια και κορίτσια, έπαιζε εφεδρισμό και τραμπάλα, ασχολείτο με τα κατοικίδια, κυρίως πουλιά και σκύλους, καθώς και με τις κούκλες της. Ανατρεφόταν με παραμύθια και παιχνίδια, μάθαινε στο σπίτι στοιχειώδη ανάγνωση και γραφή από τη μητέρα της, αλλά και να υφαίνει, να κεντά και να διευθύνει το νοικοκυριό. Οπωσδήποτε συμμετείχε σε οικογενειακές τελετές, όπως ο γάμος και η κηδεία, αφού η φροντίδα των νεκρών ήταν γυναικεία δουλειά. Αν ανήκε σε χαμηλή κοινωνική τάξη θα βοηθούσε, ήδη στα 11 της, στις αγροτικές εργασίες. Αν ήταν δούλη θα ήταν ήδη ένα σκληρά εργαζόμενο κορίτσι.

M22_lM23_lΩστόσο, οι συνθήκες του θανάτου της δεν επέτρεψαν να της αποδοθεί η συνηθισμένη φροντίδα των νεκρών, αφού ρίχτηκε στον κοινό τάφο μαζί με τα άλλα θύματα του Λοιμού. Ενώ το γνωρίζαμε δεν θελήσαμε να αποδώσουμε στην έκφραση του προσώπου της τον πόνο που ίσως έζησε πριν πεθάνει, την ασίγαστη δίψα που οδηγούσε τους ανθρώπους που νοσούσαν να συνωστίζονται στις πηγές και στα πηγάδια της πόλης, την αγωνία του επερχόμενου θανάτου και τη φρίκη από αυτό που έβλεπε γύρω της – τους γονείς, τα αδέλφια και τις φίλες της να πεθαίνουν ο ένας μετά τον άλλο από την τρομερή επιδημία. Προτιμήσαμε ένα ελαφρύ μειδίαμα που προσδίδει την αίσθηση της εσωτερικής γαλήνης και, ίσως, την απορία που θα είχε αν γνώριζε πως μαζευτήκαμε όλοι σήμερα, εδώ στους πρόποδες του Παρθενώνα, 2.400 χρόνια μετά, για να αντικρίσουμε με έκπληξη, θαυμασμό και συγκίνηση το παιδικό της πρόσωπο.




Επόμενος σταθμός

Χορηγοί


cosmote

metexmio

 


panepis_athinwn
athina_984
ododiatriki
stauros
cana

 

Επισκέπτες

  • Εμφανίσεις Περιεχομένου : 2925220

Η Μύρτις, φίλη του ΟΗΕ

Το μήνυμά της στους ηγέτες του κόσμου (μεταφράζεται σε 24 γλώσσες!)


Περισσότερα...