Ομιλία Αργυρούλας Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου,
Προϊσταμένη της ΙΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

Μια μικρή Αθηναία ήλθε στο Βόλο. Μας έφερε ειδήσεις από την κρίση που μαστίζει την πόλη της, τον εμφύλιο σπαραγμό, την αρρώστια, τις κακουχίες, τις καταστροφές, τα αμέτρητα θύματα… Όχι, δεν μιλάμε για τα προχθεσινά γεγονότα που μας συγκλόνισαν όλους… Πρόκειται για γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν από δυόμισυ χιλιάδες χρόνια στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όταν η Αθήνα και η Σπάρτη ενεπλάκησαν στη μακροχρόνια εκείνη πολεμική σύρραξη που συσσώρευσε τόσα δεινά για όλους τους Έλληνες και προκάλεσε την κατάρρευση των επιτευγμάτων του Χρυσού Αιώνα του Περικλέους, οδηγώντας στον τάφο και τον ίδιο τον μεγάλο άνδρα των Αθηνών.

Γεγονότα τόσο μακρινά, αλλά και τόσο κοντινά μας, που η ανάμνησή τους ζωντανεύει μαζί με το πρόσωπο της μικρής Αθηναίας. Θύμα και η ίδια του μεγάλου λοιμού των Αθηνών, μια ανώνυμη κοπελίτσα ανάμεσα σε πολλούς άλλους νεκρούς, θάφτηκε σε ομαδικό τάφο στον Αθηναϊκό Κεραμεικό για να έλθει ξανά στο φώς με τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τη συνάδελφό μας αρχαιολόγο Έφη Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη. Το κρανίο της μικρής Αθηναίας αποτέλεσε την αφετηρία γι’ αυτήν την προσπάθεια ανάπλασης του προσώπου της, που πλέον λαμβάνει διαστάσεις πανελλήνιας, αλλά και διεθνούς εκστρατείας για τη διάδοση ποικίλων αισιόδοξων μηνυμάτων, που τόσο πολύ τα χρειαζόμαστε στους δύσκολους αυτούς καιρούς.

Εμπνευστής της προσπάθειας αυτής είναι ο Καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μανώλης Παπαγρηγοράκης, που υλοποίησε το όραμα της ανάπλασης του προσώπου της κοπελίτσας και της έδωσε το όνομα «Μύρτις», αναδεικνύοντας παράλληλα και με όλους τους τρόπους την αξία της συνεργασίας και ανοίγοντας δρόμους επικοινωνίας προς πολλές κατευθύνσεις που από ότι φαίνεται θα οδηγήσουν πολύ μακριά.

Ξεκινώντας μια συνομιλία με τον εκλεκτό φίλο, πλέον, κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη πριν από δύο περίπου χρόνια, μέσω του Μπάμπη Ιντζεσίλογλου, Τμηματάρχη Μουσείων της ΙΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, προτείναμε την έλευση της Μύρτιδος στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου, μια πρόταση που παράλληλα έγινε και από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς για το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας «Τσαλαπάτα» στο Βόλο. Μετά από πολλές γόνιμες συζητήσεις μας με τον ίδιο τον κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη, καθώς και με την εκλεκτή συνάδελφο και φίλη κ. Ασπασία Λούβη, Διευθύντρια του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, καταλήξαμε σε ένα πολύ ενδιαφέρον σχήμα συνεργασίας που διευρύνει τους ορίζοντες της Έκθεσης και συνάπτει προεκτάσεις για το μέλλον, καταδεικνύοντας ότι σε χαλεπούς καιρούς ο πολιτισμός αποτελεί ισχυρό συνεκτικό κρίκο της κοινωνίας μας και σταθερή αξία, στην οποία μπορούμε να στηριχθούμε.

Έτσι, με την κυρίως Έκθεση της Μύρτιδος, που εγκαινιάστηκε την Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2011, στις εγκαταστάσεις του Μουσείου Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα, και με την παράλληλη Έκθεση που εγκαινιάζεται απόψε στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, στο «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου, εγκαινιάζεται και στην πράξη η συνεργασία της ΙΓ΄ ΕΠΚΑ με το ΠΙΟΠ. Για δυόμισυ περίπου μήνες θα λειτουργούν στις αίθουσες των δύο Μουσείων οι δυο παράλληλες Εκθέσεις με θέμα την Αθηναία Μύρτιδα και η έκθεση στο καθένα από τα δυο Μουσεία θα παραπέμπει συμπληρωματικά και στην έκθεση του άλλου.

Το «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο, σε στενή συνεργασία με τον κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη, θα φιλοξενήσει τη Φωτογραφική Έκθεση «Μύρτις: πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν» που αναφέρεται στο ιστορικό της ανασκαφής και της διαδικασίας που ακολουθήθηκε για την ανάπλαση του προσώπου του εντεκάχρονου κοριτσιού, με βάση το κρανίο του. Η Φωτογραφική Έκθεση λειτούργησε για πρώτη φορά στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» των Αθηνών με πολύ μεγάλη επιτυχία.

Η φωτογραφική έκθεση θα συνοδεύεται από την Εικαστική Έκθεση «Μύρτις». Αφετηρία της έκθεσης υπήρξε το ίδιο το αρχαιολογικό εύρημα και κυρίως το γεγονός της ανασύνθεσης του προσώπου της Μύρτιδος, από το οποίο νέοι, αλλά και γνωστοί καλλιτέχνες, εμπνεύστηκαν για να δημιουργήσουν καινούργια έργα, πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά, και να τα παραχωρήσουν, μαζί με άλλα παλαιότερα έργα τους, για τον εμπλουτισμό της Έκθεσης της μικρής Αθηναίας.

Την έλευση της Μύρτιδος στο «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου υποδέχεται ένα άλλο, ανώνυμο μέχρι τώρα και σύγχρονό της κοριτσάκι από την αρχαία πόλη των Φερών, που βρίσκεται ως γνωστόν στη θέση του σημερινού Βελεστίνου. Η παρουσία της μικρής Φεραίας στην περιοδική Έκθεση της Μύρτιδος είναι συμβολική, με την εικόνα του τάφου της σε φυσικό μέγεθος συνοδευόμενη από δύο μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες της ίδιας εποχής, ενώ ο πραγματικός τάφος εκτίθεται στην αίθουσα των Ταφικών Εθίμων, στην παλαιά πτέρυγα του Μουσείου.

Η μικρή Φεραία πέθανε και θάφτηκε κατά το δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ., δηλαδή την ίδια περίπου εποχή με τη Μύρτιδα. Ο τάφος της ανασκάφηκε πριν από τριάντα χρόνια από τη συνάδελφό μας αρχαιολόγο κα Β. Αδρύμη-Σισμάνη, μαζί με άλλες ταφές που πιθανόν να ανήκαν στους νεκρούς ολόκληρης της οικογένειάς της, και καλύπτονταν από έναν μεγάλο τύμβο στο ΒΔ νεκροταφείο των αρχαίων Φερών. Ο πλούσιος σε κτερίσματα τάφος του κοριτσιού, ανάμεσα στα οποία σώζονταν και αντικείμενα από οργανικές ύλες (οι ύλες αυτές διατηρούνται σπάνια και μόνον κάτω από ειδικές συνθήκες), προδίδει την ιδιαίτερη φροντίδα, την αγάπη και τη συναισθηματική φόρτιση των συγγενών, οι οποίοι προσπάθησαν να κάνουν όσο πιο εύκολο γινόταν το πέρασμα της κόρης από τον κόσμο των ζωντανών στον κόσμο των «σκιών». Παράλληλα, τα συνοδά αντικείμενα της μικρής διασώζουν σπάνια στοιχεία σχετικά με την ποικιλία και την πνευματική σημασία των κτερισμάτων που συνόδευαν τους νεκρούς στο τελευταίο τους ταξίδι. Αγγεία πήλινα και αλαβάστρινα, μικρές πυξίδες (κυλινδρικά κουτάκια) από ξύλο και ελεφαντόδοντο, χτενάκια και μια μικρή πλαγγόνα (κούκλα) από ελεφαντόδοντο, σφενδόνη δακτυλιδιού από ήλεκτρο, πλεκτό πανεράκι με σκέπασμα, δυο δερμάτινα ζευγάρια παπούτσια και ένα ζευγάρι σανδάλια, κομμάτια υφασμάτων από τα ρούχα του κοριτσιού και ένα δερμάτινο καπέλο με υφασμάτινη επένδυση αποτελούν το σύνολο των κτερισμάτων. Όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο ήταν από εκείνα που χρησιμοποιούσε το κορίτσι, όταν ήταν ζωντανό. Φαίνεται ότι όλα του ήταν απαραίτητα και για τη ζωή μετά το θάνατό του, σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες.

Σε έναν από τους τάφους του ίδιου τύμβου βρέθηκαν ξαναχρησιμοποιημένες αρκετές μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η στήλη που εκτίθεται εμπρός από την εικόνα του τάφου του κοριτσιού. Από το έμμετρο κείμενο («δακτυλικό πεντάμετρο»), που είναι χαραγμένο στη μπροστινή πλευρά της στήλης, αποκαλύπτεται ότι η στήλη στήθηκε από έναν πατέρα στο τάφο του παιδιού του. Είναι πάρα πολύ πιθανόν τη στήλη αυτή να έστησε ο πατέρας του μικρού κοριτσιού.

Η επιγραφή είναι γραμμένη με το τοπικό «αρχαϊκό» θεσσαλικό αλφάβητο που χρησιμοποιείται μέχρι το τέλος του 5ου αι. π.Χ.

ΤΑΝΔ ΕΠΕΘΕΚΕ ΠΑΤΕΡ ΜΝΑΜΕΟΝ ΣΤΑΛΑΝ

Αυτή τη στήλη έστησε ο πατέρας ως μνημείο

(για να θυμούνται το παιδί του)

Όλη αυτή η φροντίδα και η αγάπη των συγγενών που περιβάλλει τον τάφο της μικρής Φεραίας μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε την αντίθεση σε σχέση με την ταφή της μικρής Αθηναίας, της Μύρτιδος, που ρίχτηκε βιαστικά σε έναν ομαδικό τάφο, χωρίς φροντίδα και κτερίσματα, και να αναλογιστούμε τις δυσάρεστες επιπτώσεις των ιστορικών συγκυριών των πάσης φύσεως κρίσεων, οι οποίες άθελά μας μπορούν να μας οδηγήσουν σε ασυνήθιστες πρακτικές…

Θεωρήσαμε ακόμη πως η προέκταση της Έκθεσης της Μύρτιδος με ένα παράλληλο εύρημα από την περιοχή μας θα προσέδιδε ειδικό ενδιαφέρον για τους συμπολίτες μας και -γιατί όχι;- νέες προοπτικές για τη διεύρυνση της συλλογικής και διεπιστημονικής προσπάθειας ανάπλασης προσώπων της αρχαιότητας. Ήδη έχουμε συζητήσει με τον κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη και η διάθεση όλων μας είναι θετική ώστε να ξεκινήσουμε τη διαδικασία ανάπλασης του προσώπου της μικρής Φεραίας, μια και τα δεδομένα το επιτρέπουν, και να αποκτήσουμε έτσι τη δική μας «Μύρτιδα», την οποία θα ζητήσουμε από τον κ. Καθηγητή να την ονομάσει με ένα γυναικείο όνομα από τη φεραϊκή προσωπογραφία.

Όμως, η περιοδική Έκθεση που εγκαινιάζουμε σήμερα θα έχει και άλλες προεκτάσεις, όπως εκπαιδευτικές δραστηριότητες που θα ανακοινωθούν σε λίγες μέρες, πάντα σε συνεργασία με τον κ. Μανώλη Παπαγρηγοράκη και το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας «Τσαλαπάτα». Η Έκθεση θα λειτουργήσει ως το Σάββατο, 31 Δεκεμβρίου 2011, και το ωράριό της θα ακολουθεί το ωράριο λειτουργίας του «Αθανασάκειου» Αρχαιολογικού Μουσείου του Βόλου. Μέσα στο χρονικό αυτό διάστημα έχουμε ακόμη πολλά να κάνουμε, σε πείσμα της κρίσης, που δεν θα μπορέσει να αγγίξει τη σταθερή και αναλλοίωτη αξία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όσο εμείς μένουμε όρθιοι και προσπαθούμε…

Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους συντελεστές της Έκθεσης.

Ομιλία Ελένης Λαΐτσου, Δήμαρχος Ρήγα Φεραίου

Η σημερινή έκθεση έρχεται να επιβεβαιώσει τον καταλυτικό ρόλο που παίζει πλέον το Μουσείο του Βόλου στην ανάδειξη των ευρημάτων και την ενίσχυση της γνώσης  των πολιτών για τον αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής. Παράλληλα όμως αποδεικνύει πως το Μουσείο μπορεί να γίνει στο κοινό ο φωτοδότης όλων των τελευταίων εξελίξεων στις αρχαιολογικές ανασκαφές, όπως με την αποκάλυψη και την ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδας.

Πρόκειται για ένα νέο μεγάλο επίτευγμα που μας έχει συγκλονίσει όλους σε βαθμό που η Μύρτις είναι πλέον γνωστή απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα.

Για το Δήμο Ρήγα Φεραίου η σημερινή έκθεση όμως έχει και ένα επιπλέον ενδιαφέρον.

Καθώς εκτίθενται τα ευρήματα από το μικρό ανώνυμο κορίτσι που βρέθηκαν πριν χρόνια στην περιοχή των αρχαίων Φερών, σημερινό Βελεστίνο, η οποία κατά την αρχαιότητα έπαιξε σημαντικό ρόλο στα ελληνικά πράγματα. Πρόκειται για μια περίπτωση που έχει κοινά στοιχεία με τη Μύρτιδα, ενώ οι ομοιότητες των καταστάσεων θα γίνουν μεγαλύτερες, αν αναπλαστεί το πρόσωπο του κοριτσιού με βάση το κρανίο του. Και στο σημείο αυτό θα θέλαμε να ζητήσουμε ως Δήμος Ρήγα Φεραίου να συνεισφέρει σε αυτή την προοπτική το Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικότερα ο Επίκουρος Καθηγητής κ. Παπαγρηγοράκης που έχουμε την τιμή να βρίσκεται μαζί μας σήμερα.

Μια τέτοια εξέλιξη όπως η ανάπλαση του προσώπου θα θέσει ακόμη ένα σημαντικό λίθο στην προσπάθεια που έχουμε ξεκινήσει σε συνεργασία με τη ΙΓ’ Εφορεία για την ανάδειξη των αρχαιολογικών μνημείων του Δήμου μας.

Μάλιστα θα πρόκειται για τη μοναδική στη Θεσσαλία ανάπλαση προσώπου και αυτό το επίτευγμα θα έχει χρώμα από το Δήμο Ρήγα Φεραίου.

Οι θολωτοί τάφοι, ο ναός του Θαυλίου Διός, το αρχαίο θέατρο είναι μερικά από τα αξιόλογα σημεία αναφοράς του αρχαιολογικού μας πλούτου που θέλουμε να αξιοποιήσουμε για εκπαιδευτικούς, πνευματικούς, κοινωνικούς και άλλους στόχους και ο οποίος έχει αναδειχθεί από την πολύτιμη εργασία της ΙΓ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων με τη μεγάλη συνεισφορά της κ. Ιντζεσίλογλου και του λοιπού προσωπικού, και τους ευχαριστούμε πολύ για αυτό.

Κυρίες και κύριοι, όλοι γνωρίζουμε, νιώθουμε, ζούμε, ότι βρισκόμαστε σε μια πολύ δύσκολη και πολυκύμαντη περίοδο. Ας ελπίσουμε ότι τα ευρήματα από το παρελθόν και την ιστορία της πατρίδας μας, θα αποτελέσουν ένα φάρο αυτογνωσίας και αυτοκυριαρχίας για την συνέχεια.

Γιατί ακόμη και μέσα στην κρίση και την οικονομική ανέχεια, υπάρχουν άνθρωποι, φορείς, συλλογικότητες που εργάζονται σθεναρά, αθόρυβα, καταλυτικά για ένα καλύτερο αύριο. Και τα όσα εκτίθενται σήμερα εδώ, το αποδεικνύουν.

Φωτογραφική έκθεση της Μύρτιδος στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου

Έκθεση ζωγραφικής «Μύρτις» στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου