Μύρτις: πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν

Στην αρχαία Ελλάδα, όπως και στη σύγχρονη, η απόδοση τιμών στον νεκρό συγγενή είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι, όχι μόνο των θρησκευτικών τελετουργιών, αλλά και του συστήματος ηθικών αξιών της κοινωνίας. Ο τιμητικός αποχαιρετισμός του νεκρού συντελεί στη συναισθηματική αποφόρτιση των οικείων, καθώς «κάνουν ό,τι πρέπει» για τον δικό τους άνθρωπο που έφυγε. Στο ίδιο αποτέλεσμα, καθώς και στη διατήρηση της μνήμης του αποθανόντος, συντείνουν όλες οι μεταθανάτιες τελετές που τελούνται περιοδικά στον τάφο.

 Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις που οι συγγενείς δεν μπορούν να τελέσουν το ύψιστο αυτό καθήκον προς τον νεκρό. Μια τέτοια περίπτωση ήταν αυτή του τρομερού λοιμού που χτύπησε την Αθήνα από το 430 έως το 426 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Το πλήθος των νεκρών δεν άφηνε περιθώρια για ταφικές τελετουργίες παρά μόνο για πρόχειρες ομαδικές ταφές. Σε έναν ομαδικό τάφο νεκρών από τον λοιμό βρέθηκε και η εντεκάχρονη Μύρτις, η οποία αναπάντεχα τιμήθηκε, 2.500 χρόνια μετά τον άδοξο και πρόωρο θάνατό της, με ένα ερευνητικό πρόγραμμα και μία έκθεση που φέρουν το όνομά της.

 Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης θεωρώντας ιδιαίτερα σημαντική την επιστημονική αυτή έρευνα και θέλοντας να τιμήσει το νεκρό κορίτσι από την Αθήνα, ως σύμβολο όλων των παιδιών που χάνονται άδικα από αρρώστιες και πολέμους, φιλοξενεί τη Μύρτιδα.

 Παράλληλα, πλαισιώνει την «πρωταγωνίστρια» αυτής της έκθεσης με αντικείμενα που κάποτε συντρόφευσαν στην τελευταία τους κατοικία παιδιά που είχαν την τύχη να τιμηθούν από τους δικούς τους, όπως τους άξιζε...

Ελπίζουμε τα κτερίσματα των συνομηλίκων της, που εμείς τώρα προσφέρουμε στη Μύρτιδα, να τη συντροφεύουν νοερά στο ατελεύτητο ταξίδι της.

 Στην αρχαιότητα, τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι ήταν συχνά θύματα των θανατηφόρων ασθενειών και επιδημιών, όπως δείχνουν οι μελέτες για την παιδική θνησιμότητα. Ο θάνατος αυτών που δεν πρόλαβαν να γευτούν τις χαρές της ζωής και του έρωτα, αποτελούσε ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα.

 Στους τάφους των παιδιών τοποθετούνταν συχνά ως προσφορές παιδικά παιχνίδια καθώς και ειδώλια θεών, που σχετίζονταν με την παιδική ηλικία, όπως ο Έρωτας και ο Τελεσφόρος, ο προστάτης των μικρών παιδιών. Συχνό κτέρισμα αποτελούσαν επίσης τα αγγεία με απεικονίσεις παιδιών, τα μικρογραφικά αγγεία και τα θήλαστρα.

Από τα λιγοστά δείγματα πλαστικής του 5ου αι. π.Χ. στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ένας ανάγλυφος επιτύμβιος πεσσός. Ήταν το σήμα που στήθηκε πάνω στον τάφο μιας νεαρής κοπέλας από τη Θεσσαλονίκη, την ίδια περίπου εποχή που έφυγε από τη ζωή η Αθηναία Μύρτις.

 Τα χρυσά στεφάνια, αγαπημένα κοσμήματα ανδρών και γυναικών, συχνά συνόδευαν τους νεκρούς στο τελευταίο ταξίδι τους. Οι νεαρές κοπέλες και οι γυναίκες της μακεδονικής αριστοκρατίας φορούσαν κυρίως στεφάνια από μυρτιά. Η μυρτιά, η μύρτος ή μύρρινος, από όπου προέρχεται και το όνομα Μύρτις, ήταν το ιερό φυτό της Αφροδίτης και αποτελούσε σύμβολο της παρθενίας και της γονιμότητας. Στην Ελλάδα, ακόμη και σήμερα, η μυρτιά χρησιμοποιείται για τον στολισμό της νύφης.

Λιάνα Στεφανή, Προϊσταμένη Τμήματος Εκθέσεων ΑΜΘ

Ευρυδίκη Κεφαλίδου, Προϊσταμένη Τμήματος Κεραμικής, Τοιχογραφίας και Ψηφιδωτών ΑΜΘ

Αγγελική Κουκουβού, Αρχαιολόγος ΑΜΘ

Ελευθερία Ακριβοπούλου, Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος ΑΜΘ